آشنایی با تکنیک سیاه قلم

یکی از جذاب ترین و پرطرفدارترین تکنیک هایی که در سال های اخیر برای نقاشی به ویژه چهره پردازی توسط هنرمندان و هنرجویان مورد استفاده قرار می گیرد، طراحی با تکنیک سیاه قلم است. ویژگی بارز سیاه قلم همانطور که از نامش پیداست استفاده از رنگ های سیاه و سفید در ترکیب بندی و الهام گرفتن از طرح ها است. این هنر ریشه در زندگی انسان دارد و نوعی هنر سیاه قلم حتی خطوط نوشتاری ایجاد شده بر روی کاغذ را القا می کند. در این مقاله قصد داریم به آموزش سیاه قلم بپردازیم.

اشتراک ابزار و لوازم مورد استفاده در سیاه قلم و سایر تکنیک های نقاشی مشابه که از دیرباز در میان بشر رواج داشته است، نشان دهنده تاریخ ناشناخته نقاشی های سیاه قلم است، اما با توجه به آنچه در کتاب های ایرانی و آثار هنری کهن به چشم می خورد، منشاء نقاشی ها را می توان با استفاده از تکنیک سیاه قلم، آن را به زمان استاد کمال الملک ربط داد.

در ادامه این مقاله آموزش سیاه قلم، تکنیک سیاه قلم، ابزار به کار رفته، تکنیک های مشابه این هنر و سبک های مرتبط با آن می پردازیم.

تاریخچه تکنیک سیاه قلم

تکنیک سیاه قلم به عنوان یکی از سبک های رایج در هنر نقاشی از قرن هفتم هجری قمری سابقه بسیار طولانی دارد و با هنرمندی استاد کمال الملک در سبک های رایج نقاشی رواج یافت. معمولاً در نقاشی های سیاه قلم از زغال، مداد سیاه و مداد سیاه استفاده می شود. استاد کمال الملک در آن سالها زغال چوب را به عنوان یکی از ابزارهای اصلی خلق آثار با تکنیک سیاه قلم برای شاگردان خود قرار داد. در تکنیک سیاه قلم اثری از رنگ نیست و تنها ترکیبی هنرمندانه از نقوش سیاه و سفید می تواند یک اثر هنری سیاه قلم را خلق کند.

شاگردان استاد کمال الملک با ترکیب زغال و خشت با قلم مو توانستند این سبک هنری زیبا را به صورت رسمی خلق کنند و آثار سیاه قلم را ثبت کنند.

تکنیک سیاه قلم چیست؟

تکنیک سیاه قلم یکی از تکنیک های نقاشی است که ابزار مورد استفاده در آن زیرمجموعه ابزار طراحی و نقاشی است. برخی از لوازم مورد استفاده در این سبک عبارتند از قلم مو، مداد سیاه، مداد طراحی، مداد کانتور، زغال یا پودر ذغال، پاک کن، پاک کن، مقوا برای طراحی و کاغذ پوست. در تکنیک سیاه قلم از زغال یا مداد سیاه عمدتاً برای ایجاد طرح ها استفاده می شود.

در تکنیک آموزش سیاه قلم، سایه های نور حرفه ای و تشخیص تناژ، نور و ابر از اهمیت بالایی برخوردار است و آثار هنری قابل توجهی توسط هنرمندانی ارائه شده است که بر این مهارت ها تسلط کامل دارند. انتخاب مدل مناسب و عکس های باکیفیت برای شروع نقاشی با جوهر مشکی از دیگر قسمت های این کار است. هر چه جزئیات مدل جوهر مشکی واضح تر باشد، نتیجه نهایی طراحی با تکنیک جوهر سیاه مطلوب تر خواهد بود

از آنجایی که سیاه و سفید فقط از تکنیک های رنگ سیاه، سفید و خاکستری استفاده می کند، دانش آموزانی که تازه شروع به یادگیری اصول اولیه نقاشی کرده اند، علاقه بیشتری به این روش خواهند داشت. بنابراین، آنها بر روی شناخت نور و تونالیته و نحوه ترکیب سایه های نورها تمرکز خواهند کرد.

تکنیک در اجرای سیاه قلم

در اجرای تکنیک سیاه قلم از تکنیک جزء به کل استفاده می شود. در واقع هنرمندان به جای استفاده از مدل زنده برای شروع طراحی، معمولا از نمونه عکس با کیفیت و طرح اصلی برای اجرای تکنیک های سایه اندازی روی طرح استفاده می کنند. نتیجه به دلیل درجه دقت و حوصله ای است که با آن مهارت های خود را پیاده می کنند. مشخص خواهد شد

ابزار های سیاه قلم

برای طراحی و نقاشی  در هرچیزی ما نیاز به یک سری ابزار داریم که در اینجا به بیان ابزار های اصلی برای نقاشی سیاه قلم می پردازیم.

قلم مو

یکی از ابزارهای اصلی آموزش سیاه قلم است که با کمک نقاش سایه های مورد نیاز ایجاد شده توسط پودر زغال چوب و پودر کف دریا روی تصویر را محو می کند. برای این منظور از برس هایی در اندازه های مختلف استفاده می شود که می توان آنها را به صورت طبیعی یا مصنوعی تهیه کرد. براش‌های نازک‌تر برای ایجاد خطوط روشن‌تر و ظریف‌تر برای آموزش نقاشی استفاده می‌شوند و براش‌های پهن‌تر خطوط جامع‌تری را در مناطقی که برای محو کردن خطوط و سایه‌ها نیازی به کار ظریف ندارند، ترسیم می‌کنند.

مداد کونته

مغز مورد استفاده در مدادهای Conte از ذغال ساخته شده است که با مداد زغالی که فقط در رنگ مشکی موجود است از نظر رنگ های مختلف مغز متفاوت است. یکی از ویژگی های بارز مداد کونته در آثار مشکی، نقوش مات و مات روی سطح کاغذ است. این ویژگی بر خلاف هر مداد دیگری است که برای کشیدن خطوط براق و شفاف استفاده می شود.

زغال چوبی

زغال چوب برای ایجاد جلوه های ویژه در سبک های واقعی سیاه قلم ضروری است. از زغال در ایجاد طرح های پهن و پهن استفاده می شود که جلوه ای مشکی و مخملی به جا می گذارد. زغال چوب به اشکال مختلف مانند پودر زغال چوب (ترکیب با پودر کف دریا)، شمش زغال، مداد زغالی و زغال استوانه ای استفاده می شود.

پودر دوده

پودر زغال دارای ناخالصی هایی است که ممکن است این ناخالصی ها روی نتیجه کار تاثیر بگذارد بنابراین در جاهایی که نیاز به ظرافت بیشتری است از پودر دوده استفاده می شود. به عنوان مثال در روش سیاه قلم هایپررئال می توان از پودر دوده برای ظرافت و تمیزی بیشتر استفاده کرد. جابجایی پودر دوده از نظر لطافت و خلوص بسیار راحت تر است و سطح صاف و صاف تری به نقاش می دهد.

اما جالب است بدانید که دوده خاصیت چربی دارد و بنابراین به راحتی روی سطح حرکت نمی کند. در نتیجه مکملی برای حرکت روانتر دارد. این مکمل به عنوان یک کاتالیزور و روان کننده برای دوده عمل می کند. نام این کاتالیزور پودر کف دریا می باشد. در تکنیک  آموزش سیاه قلم از پودر کف دریا برای روانکاری دوده و سفید شدن رنگ استفاده می کنیم

مخلوط کردن کنده

این ابزار مانند نامش برای محو کردن سایه ها، خطوط و هر قسمتی از سیاه قلم که نیاز به محو شدن دارد استفاده می شود.

سبک های سیاه قلم

به طور کلی در نقاشی های سیاه و سفید و همچنین در آموزش سیاه قلم از سه سبک رئالیسم، هایپررئال و فوتورئال استفاده می شود و آثار نقاشان این رشته هنری بر اساس یکی از این سبک ها خلق شده است.

سبک رئالیسم

اصطلاح رئالیسم در هنر توسط هنرمندان بر اساس به تصویر کشیدن رویدادهای محیطی بر اساس واقعیت ابداع شد. همانطور که پیداست، این کلمه به معنای واقعیت است و نقاشی های سیاه و سفید که بر اساس رئالیسم خلق شده اند، انتزاعی و رمانتیک هستند.به عنوان مثال در یک نقاشی رئالیسم سیاه از صورت انسان، تمام تناسبات دقیقاً بر اساس اصول آناتومی بدن انسان رعایت می شود و بدون در نظر گرفتن سایه ها و تکنیک های اثر، می توان نمای واقعی چهره را از آن استنباط کرد.

سبک فوتورئال

در این سبک هنرمندان از عکس برای خلق آثار خود استفاده می کردند. فوتورئال به معنای رئالیسم مبتنی بر عکس است و در نقاشی های مبتنی بر این سبک، تمام جزئیات یک عکس با دقت بالایی در تمام قسمت های یک اثر نمایش داده می شود.هنرمندان فوتورئالیست می توانند با دیدن عکس های مختلف و در نظر گرفتن تمام جزئیات آنها آثاری بدیع خلق کنند. علاوه بر تکنیک سیاه قلم، نقاشی های فوتورئالیستی برای سایر سبک های نقاشی و طراحی چهره نیز قابل اجرا هستند.

سبک هایپررئال

این سبک یعنی واقع گرایی افراطی در امتداد خطوط واقعی و فوتورئالیستی ایجاد شده است و برای ترسیم جزئیات کوچک تصویر اغراق شده است. در طراحی  هایپررئال، می توانید اجزای یک تصویر مانند موهای صورت، چین و چروک، بافت پوست، قطرات آب و سایه های بسیار ظریف نور را ببینید.

تکنیک های نقاشی مرتبط با تکنیک سیاه قلم

با بررسی ویژگی‌های تکنیک‌ها و ابزارهای مختلف نقاشی که هنرمندان در هر یک از این روش‌ها استفاده می‌کنند، به تکنیک‌های متداول نقاشی برمی‌خوریم که شباهت‌هایی به سیاه‌قلم و ابزار و تکنیک‌های به کار رفته در آن‌ها دارند. در ادامه به معرفی چند تکنیک نقاشی مرتبط و مشابه با آموزش سیاه قلم می پردازیم:

۱-نقاشی با مداد

نقاشی با مداد یکی از تکنیک های ضروری نقاشی است که بر اساس طرح اولیه صورت یا مدل نقاشی با توجه به نسبت های موجود در تصویر یا مدل انجام می شود.برای اجرای این نوع نقاشی از مداد و گرافیت استفاده می شود و طراحی صورت مدادی می تواند مبنایی برای طرح های سیاه قلم و سایه زدن باشد. دانش آموزانی که به دنبال یادگیری تکنیک سیاه قلم اموزش نقاشی هستند، ابتدا باید اصول و تکنیک های طراحی با مداد را بدانند. اما طرح ایجاد شده به سبک سیاه قلم نسبت به طرح های ایجاد شده با مداد شفافیت بیشتری دارد.

۲-نقاشی با زغال

یکی از ابزارهای ایجاد طرح ها و نقش ها در انسان های نخستین زغال چوب بود که برای نقاشی روی هر سطحی استفاده می شد. امروزه بسیاری از هنرمندان از زغال چوب استفاده می کنند یا آن را با ابزارهای دیگر ترکیب می کنند تا طرح های واقع گرایانه ایجاد کنند.انسان های اولیه از زغال چوب برای سوزاندن چوب استفاده می کردند، اما امروزه به لطف ابزارهای مختلف برای نقاشی با زغال، نقاشان چشم سیاه می توانند از زغال، بید یا زغال استفاده کنند. بسیاری از هنرجویان به دلیل سرعت بالای ایفای نقش توسط زغال به این سبک نقاشی علاقه مند هستند.

۳-نقاشی با قلم و مرکب

برای ایجاد نقشه های هوشمندانه با قلم و جوهر ابتدا باید طرح اولیه را با مداد و به آرامی روی سطح مورد نظر انجام داد، سپس با خودکار یا خودکار فلزی با جوهر مشکی، سایه های موجود در تصویر به آرامی و در امتداد خطوط قرار گیرند. اهداف را با رنگ پر کرد.ارتباط این تکنیک نقاشی با سبک آموزش سیاه قلم سیاه قلم را می توان در سایه زدن و ایجاد بافت در تصویر جستجو کرد. علاوه بر این، در هیچ کدام از این دو تکنیک اثری از رنگ آمیزی نیست و تنها استفاده از رنگ های سیاه، سفید و خاکستری، هنری ماندگار را خلق می کند.

کلام آخر

یادگیری اصول تکنیک آموزش سیاه قلم، ایده پردازی خلاقانه و انتخاب سوژه های پرمشغله و ظریف در این زمینه منجر به خلق آثار سیاه قلمی فراواقعی شده است که جزئیات و ظرافت موضوع را بسیار فراتر از واقعیت های مدل به نمایش می گذارد