هر فیلمبردار، هنرمندی است که تصمیم می‌گیرد، نور چگونه به چشم مخاطبان او برسد. برای تنظیم آن‌هم به تجهیزات نورپردازی سینمایی وابسته است. شاید بتوان گفت قدرت تاثیرگذاری نور در سینما از تصاویر ثابت هم بیشتر است؛ چرا که این نور است که تعیین می‌کند نسبت به یک صحنه، یک شخصیت و یک فضا چه احساسی داشته باشید. نورپردازی سینمایی به ذهن شما برای انتقال مفاهیم حسی به‌شدت جهت می‌دهد.
به همین دلیل هم تجهیزاتی که برای نورپردازی فیلم‌های سینمایی به کار می‌روند، بزرگ‌تر و عجیب و غریب‌تر هستند! به نوعی مناسب‌ترین تجهیزات نورپردازی سینمایی ترکیبی از چند نور هستند.
در این بخش می‌خواهیم ببینیم بهترین منابع و تجهیزات نوری برای تهیه انواع فیلم سینمایی چه هستند!؟ و از چه تکنیک‌هایی می‌توانیم برای نورپردازی فیلم خود استفاده کنیم. همراه ما باشید تا به دل داستان نور در سینما برویم.
زمانی که روی صحبت ما سینما باشد، نور ارج و قرب بیشتری پیدا می‌کند. چرا که همین ابزار به ظاهر ساده، تمام احساسات مخاطب را در دستان خود دارد. در سینما نورپردازی نشان می‌دهد که کدام وسایل صحنه یا عناصر چیدمانی باید بیشتر دیده شوند؛ مخاطب از کدام زاویه به صحنه نگاه می‌کند؛ و موقعیت نور چگونه باید باشد؛ تفاوت شخصیت‌ها در یک قاب، وابسته به نور است؛ با شدت و رنگ نور قرار است چه احساسی را به مخاطب القا کنیم و خیلی از موارد دیگر که اگر از سینماگران حرفه‌ای باشید بهتر می‌دانید.
بسیاری از شاهکارهای سینمایی در طول تاریخ مدیون نورپردازی هوشمندانه هستند. پس نورپردازی درست در دنیای سینما اصلاً شوخی ندارد! شاید فکر کنید چند اشتباه کوچک در نورپردازی به چشم مخاطب نمی‌آید؛ اما قطعاً تاثیر آن را در احساسی که مخاطب از فیلم می‌گیرد، خواهید دید.
تمامی این موارد و نکاتی که خودتان بهتر می‌دانید باعث می‌شود برای نورپردازی سینمایی به فکر یک چیدمان اصولی و تجهیزات هوشمندانه باشیم؛ تجهیزاتی که آنها را به درستی انتخاب کرده باشید.
برای انتخاب تجهیزات مناسب بهتر است گریزی به تکنیک‌های نورپردازی در سینما داشته باشیم. چرا که خرید منابع نور وابسته به سبکی است که می‌خواهید نور را به کار ببرید.
تکنیک‌های بسیار زیادی برای نورپردازی سینمایی وجود دارد که ما در این بخش تنها به اصول اولیه آن اشاره می‌کنیم. یادگیری تکنیک‌های مختلف به مطالعه آثار سینمایی شناخته شده و تجربه شما نیاز خواهد داشت. اما در ادامه تکنیک‌های نورپردازی را در 3 دسته بررسی کرده‌ایم: از نظر منبع نور، جهت نور و کیفیت نور.
عامل چهارم که در نورپردازی اهمیت دارد، دما یا رنگ نور است که معمولاً رنگ‌های گرم برای القای احساس شادی و رنگ‌های سرد برای نشان دادن فضای استبداد و غم به کار می‌روند. نورهای رنگی دیگر نیز به تناسب داستان فیلم می‌توانند نشان از رمز و رازها و شرارت شخصیت‌ها باشند.
به منبع نور اصلی در زمان فیلمبرداری می‌گویند؛ که شدیدترین میزان نور را دارد. البته چون اسم آن اصلی یا کلیدی است دلیل نمی‌شود همیشه به شکل مستقیم به روی سوژه شما بتابد؛ گاهی آن را از پشت سوژه و گاهی با زوایای مختلف می‌تابانند. بهتر است اگر دلیلی از نظر ایده ندارید، از قرار دادن این نور کنار دوربین خود خودداری کنید؛ چرا که تصویری تخت را ایجاد می‌کند.
این نوع نورپردازی سینمایی برای کاهش سایه و کنتراست تصاویر استفاده می‌شود. در واقع شدت منبع نور یکسان بوده و تصویر معمولاً حالتی خنثی خواهد داشت. البته اگر به شکل اغراق شده استفاده شود، فضاهای استریل مثل بیمارستان‌ها را القا می‌کند. با استفاده از نور پس زمینه و نور پرکننده، این نورپردازی را ایجاد می‌کنند.
در این نورپردازی، قوی‌ترین کنتراست‌ها در تصاویر ایجاد می‌شود؛ که برای ایجاد آن معمولاً از یک منبع نور استفاده می‌کنند. این نوع نورپردازی خبر از رمز و رازی در دل خود می‌دهد و مرموز است!
نور پرکننده یا نور ثانویه برای پر کردن سایه‌هایی که از نور اصلی تشکیل می‌شود، به کار می‌رود. در واقع هدف از این نورپردازی سینمایی ، ایجاد کنتراست کمتر روی سوژه است تا فضا را کمی خنثی‌تر کند. این نور شدت کمتری از نور کلیدی دارد و برای ایجاد جلوه‌های نرم و زیبا هم استفاده می‌شود.
نور طبیعی در واقع همان نور محیط بوده که نیازی به حرکت دادن آن وجود ندارد و در هر ساعت از روز به صورت خودکار حرکت می‌کند. برای استفاده از نور طبیعی تکنیک‌های نورپردازی متناسب با مکانی که برای فیلمبرداری استفاده می‌شود تعریف می‌گردد. از این رو برای استفاده از این نور پیش از ضبط فیلم باید به صورت حضوری از مکان مورد نظر دیدن کرده و نور طبیعی آن را در ساعات مختلف روز بسنجیم. در نورپردازی طبیعی از صفحات بازتابی برای کنترل نور و یا تغییر آن استفاده می‌شود. آنچه اهمیت دارد این است که در استفاده از نور طبیعی زمان ضبط فیلم بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
نور سخت یک پرتوی مستقیم از منبع نور طبیعی (خورشید) و یا مصنوعی است؛ که باعث ایجاد سایه‌ها و کنتراست‌های قوی می‌شود. از آنجایی که خطوط، واضح و سخت می‌شوند، اسم نورپردازی خشن یا سخت را روی آن گذاشتند. برای ایجاد سایه و جلب توجه به سوژه‌ای خاص، معمولاً از این تکنیک استفاده می‌کنند. البته می‌توان آن را به کمک یک دیفیوزر کنترل کرد.
در این تکنیک شاید حتی از منابع نور استفاده نشود؛ اما نورپردازی به شکلی دنبال می‌شود که بیشتر سایه‌ها حذف شده و کنتراست کم باشد. این تکنیک باعث القای فضایی رویایی، جادویی و عاشقانه می‌شود؛ که احساسی از آرامش و جوانی را با خود به همراه دارد.
در این حالت منبع نور مقابل سوژه بوده و نوری طبیعی را به آن می‌تاباند. درنتیجه سایه‌ها نرم شده و معمولاً روی مضمون خاصی تاکید می‌شود.
منبع نور در یکی از دو طرف سوژه قرار می‌گیرد؛ که سایه‌هایی را در طرف دیگر او ایجاد کند. معمولاً از این تکنیک برای ایجاد حال‌وهوای دراماتیک استفاده می‌شود که وجود سایه‌ها می‌تواند کمی رمز و راز صحنه را بیشتر کند.
برای اجرای این نورپردازی سینمایی منبع نور در پشت بازیگر یا یک سوژه قرار می‌گیرد، و به نوعی آن را از پس زمینه جدا کرده و به آن عمق می‌بخشد. این تکنیک را برای نمایشی کردن و حتی معرفی شخصیت‌های جدید و مرموز استفاده می‌کنند.
برای ایجاد احساس ترس و کنجکاوی بیشتر، معمولاً منبع نور را از پایین به سوژه می‌تابانند. در این تکنیک از نورپردازی، شاید لازم باشد جهت دوربین نیز کمی از پایین به بالا باشد.
این نورپردازی دقیقاً مخالف نمونه قبلی عمل می‌کند. زمانی که نور از بالا به سوژه بتابد احساس پیروزی و سلطه بر ترس القا می‌شود. برای این تکنیک منبع نور را بالای سر سوژه قرار می‌دهند که نمایی از پرتو الهی هم می‌تواند باشد.
زمانی که در چیدمان منابع نوری نور پرکننده، نور کلیدی و نور پشت سر در سه سمت سوژه قرار می‌گیرند یک چیدمان سه نقطه‌ای تشکیل می‌شود. این روش چیدمان نورپردازی یک روش استاندارد در رسانه‌های تصویری بوده که با استفاده از سه موقعیت جداگانه برای قرار دادن منابع نوری، فیلمبردار می‌تواند بازی منحصربه‌فردی با نور داشته باشد و به سوژه به شکل دلخواه نور بتاباند. به این ترتیب سایه‌های ایجاد شده نیز کنترل شده و ملایم هستند.
برای آنکه بتوان سوژه را در کادر به شکل غیرمستقیم برجسته کرد، می‌توان نور تابیده شده از خورشید و یا منابع نوری مختلف را بازتاب داد که برای این امر از تخته‌های سفید یا مقوای سفید استفاده می‌شود. این تکنیک که تحت عنوان تکنیک Bounce شناخته می‌شود، سبب می‌شود تا نور در محیط گسترده‌تری به صورت یکنواخت پخش شده و سوژه را بدون آن که به طور مستقیم در معرض نور قرار دهد، برجسته کند. از تکنیک Bounce می‌توان برای انواع نور مانند نور پرکننده، نورهای بسیار نرم، نوری که از بالا می‌تابد، نورهای تابیده شده از پشت سر و… استفاده کرد. در واقع می‌توان چنین گفت که در نورپردازی بازتابی با استفاده از انعکاس غیرمستقیم می‌توان یک نور مستقیم ایجاد کرد.
نورپردازی انگیزشی تکنیکی بوده که در صحنه‌هایی از فیلم که منابع نور طبیعی وجود ندارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع در نورپردازی انگیزشی منبع نور مصنوعی به کار رفته در صحنه در موقعیتی قرار می‌گیرد که جایگزین نور خورشید یا مهتاب شده و یک نورپردازی طبیعی را ایجاد می‌کند. برای نورپردازی انگیزشی می‌توان از انواع رفلکتورها نیز استفاده کرد. در واقع نورپردازی انگیزشی برای تقلید از عناصر نوری طبیعی استفاده شده و با استفاده از وسایل مختلف و چیدمان صحنه می‌تواند تغییر کند.
از دیگر شیوه‌های نورپردازی سینمایی می‌توان به استفاده از منابع نوری موجود در یک مکان اشاره کرد. از جمله این منابع نوری می‌توان به لامپ‌ها، شمع‌ها یا حتی نور تابیده شده از تلویزیون اشاره کرد. این نورها تحت عنوان نورهای کاربردی شناخته می‌شوند و عموما در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرند که صورت سوژه و یا گوشه‌های مهم صحنه را روشن سازند. به عبارت کلی نورهای کاربردی برای روشن شدن سوژه در نظر گرفته شده که البته برای استفاده از آنها باید از مطابقت دمای رنگ نورها با ژانر فیلم و صحنه اطمینان حاصل کرد.
در هنگام فیلمبرداری اگر زمان فیلمبرداری هر ساعتی غیر از شب‌های غیرمهتابی باشد، همواره مقدار نور خورشید، نور مهتاب یا نور چراغ‌های شهر به داخل صحنه نفوذ می‌کند که این نور تحت عنوان نور محیطی شناخته می‌شود و می‌تواند یک تکنیک منحصربه‌فرد برای نورپردازی باشد. اگر تمایل دارید از نور محیطی برای فیلمبرداری استفاده کنید باید به این نکته توجه کنید که نور محیطی متناسب با ساعت روز تغییر می‌کند. بنابراین باید برای ضبط صحنه‌های طولانی به این نکته توجه کنید.
حالا که یک دید کلی از انواع نورپردازی در سینما به‌دست آوردید، زمان آن رسیده که ببینیم، کدام منابع نوری می‌توانند در این تکنیک‌ها ما را همراهی کنند. اگر انواع منبع نور و نقاط ضعف و قوت آنها را بشناسید، راحت‌تر و هوشمندانه‌تر برای خرید این تجهیزات تصمیم می‌گیرید. پس ادامه مطلب را از دست ندهید.
این چراغ‌ها از زمان‌های دور در دنیای سینما حضور داشتند و مشابه لامپ‌های رشته‌ای هستند. این منابع برای روشنایی فضاهای داخلی می‌توانند گزینه خوبی باشند. به‌خصوص برای تازه‌کارها مناسب هستند؛ چرا که ارزان‌تر از سایر منابع نوری محسوب می‌شوند.
اما باید عمر کوتاه این تجهیزات نورپردازی سینمایی در نظر بگیرید، و در انتظار تعویض مرتب لامپ‌ها باشید. در ضمن باید بگوییم این چراغ‌ها به شدت گرم می‌شوند و ممکن است خطر آتش سوزی هم داشته باشند!
این چراغ‌ها منابع روشنایی بزرگی هستند، که معمولاً برای روشن کردن فضاهای بیرونی یا همانندسازی نور طبیعی در استودیوهای بسیار بزرگ استفاده می‌شوند. این چراغ‌ها شدت روشنایی بالایی دارند و البته گرمای زیادی هم تولید نمی‌کنند.
با این حال برای تهیه آنها باید زندگی‌تان را بفروشید! زیرا بسیار گران‌قیمت هستند. از طرف دیگر برای استفاده از آنها به خصوص در فضاهای بیرونی به ژنراتور نیاز خواهید داشت. این تجهیزات نورپردازی معمولاً در پروژه‌های بزرگ کارایی دارند و کمتر سینماگری تجربه استفاده از آن را دارد!
این چراغ‌ها معمولاً درون کیت‌هایی به شکل چندین لوله نورانی کنار هم قرار می‌گیرند. این چراغ‌ها از بخار جیوه، پرتوهای ماورای بنفش ساطع می‌کنند و در فضاهای داخلی و خارجی کاربرد دارند.
این تجهیزات نورپردازی سینمایی نوری معمولی و ملایم دارند، که برای نورپردازی در فضاهای داخلی روزمره گزینه مناسبی محسوب می‌شوند. از طرف دیگر معمولاً مقرون‌به‌صرفه و قابل حمل هم هستند. این کیت‌ها معمولاً گرمای زیادی هم تولید نمی‌کنند. اما یک جنبه منفی دارند؛ امکان تنظیم شدت و دمای نور در این چراغ‌ها در اکثر مواقع وجود ندارد.
بسیاری از افراد برای پروژه‌های مختلف عکاسی و سینمایی به سراغ این لامپ‌ها می‌روند. نورپردازی با لامپ‌های ال ای دی دردسر کمتری داشته و مقرون‌به‌صرفه‌تر است. جالب است بدانید راجز دیکینز، فیلمبردار برنده اسکار، گفته است که: «لامپ‌های LED با توجه به پیشرفت روزافزون خود به زودی تنگستن‌های قدیمی سینمایی را زمین می‌زنند!»
اگر بخواهیم به نکات مثبت این لامپ‌ها اشاره کنیم وزن سبک و قابل حمل بودن مهم‌ترین این ویژگی‌هاست. اما چیزی که این منابع نوری را متمایز می‌کند، فیلتر ساده آنها برای هماهنگی با سایر منابع نوری است. کیفیت نور این لامپ‌ها فوق‌العاده بوده و پرش نوری را تجربه نمی‌کنید. علاوه بر این امکان استفاده با باتری در این منابع نوری وجود دارد؛ به همین دلیل امتیازی ویژه در برابر لامپ‌های آرک و تنگستن می‌گیرند.
این لامپ‌ها نکات منفی خاصی ندارند. شاید تنها نقطه منفی آنها را بتوان در قیمت بالاتر در برابر برخی از تجهیزات نورپردازی سینمایی دانست.
تجهیزات نورپردازی سینمایی تنها به منبع‌های نور مصنوعی و مدل‌های مختلفی از چراغ‌ها خلاصه نشده و تجهیزات دیگری را نیز دربرمی‌گیرد که باید همراه با این منابع نور مصنوعی استفاده شوند. از جمله این تجهیزات جانبی نورپردازی سینمایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
یک چراغ تنگستن یا ویدئو پرژکتور نمی‌تواند بر روی زمین قرار گرفته و یا بر روی دست حمل شود و نیاز به پایه نگهدارنده‌ای دارد که از قابلیت تنظیم ارتفاع برخوردار باشد. پایه‌های نگهدارنده‌ای که برای نورپردازی سینمایی استفاده می‌شود همانطور که گفته شد باید از قابلیت تنظیم ارتفاع برخوردار بوده و از تحمل وضع بالایی نیز برخوردار باشد. همچنین از آنجایی که این تجهیزات دائما در حال جابه‌جایی بوده و در لوکیشن‌های مختلف استفاده می‌شوند، کیفیت بدنه آنها باید بسیار بالا باشد. مدل‌های مختلفی از سه‌پایه‌های نور در بازار وجود دارد که یکی از انواع باکیفیت آنها که در ساخت آن از بدنه آلومینیومی استفاده شده است می‌توان به سه پایه نور ایلکین ilkeen iA-260LS Light Stand اشاره کرد. این سه پایه نور قابلیت تنظیم ارتفاع بین 1 تا 2.6 متر را داشته و می‌تواند تا حداکثر وزن 9 کیلوگرم را پشتیبانی کند.
همانطور که گفته شد یکی از مهم‌ترین شیوه‌های نورپردازی سینمایی استفاده از نورهای نرم در حین فیلمبرداری می‌باشد. همین امر اهمیت استفاده از سافت باکس‌ها را مشخص می‌کند. سافت باکس‌ها تجهیزات نورپردازی بوده که به ایجاد نورهای نرم کمک کرده و از ایجاد سایه روشن‌های شدید و کنتراست‌های بالا جلوگیری می‌کند. در واقع سافت باکس‌ها به شکل یک چتر سیاه رنگ طراحی شده که قسمت داخلی آنها به رنگ‌های طلایی، نقره یا سفید طراحی شده است و یک دیفیوزر مانند پارچه نازک نیز دهانه چتر را می‌پوشاند. از این رو زمانی که منبع نور در این چتر قرار می‌گیرد نور تابیده شده نرم شده و به جای تمرکز بر یک نقطه می‌تواند ناحیه گسترده‌تری را به شکل یکنواخت روشن کند. سافت باکس‌ها شامل نمونه‌های مختلفی بوده که از جمله انواع با کیفیت آن می‌توان به سافت باکس پرتابل گودکس Godox 60x60cm اشاره کرد. این سافت باکس دارای طراحی چهار ضلعی بوده و به واسطه ابعاد 60×60 سانتی‌متر می‌تواند به راحتی جابه‌جا شود. این سافت باکس مجهز به یک دیفیوزر 2 لایه بوده و با مانت بوئنز نیز سازگاری دارد. این سافت باکس می‌تواند در خارج از استودیوها استفاده شود.
از جمله تجهیزات نورپردازی که بسیاری از افراد به آن اهمیت نمی‌دهند کیس‌های نگهدارنده تجهیزات نورپردازی می‌باشد. لازم به ذکر است که استفاده از کیف‌ها و کیس‌های مستحکمی که بتواند برای جابه‌جایی تجهیزات نورپردازی استفاده شود بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه تجهیزات نورپردازی تجهیزاتی بسیار حساس بوده که در اثر وارد شدن کوچکترین ضربه یا فشار آسیب دیده و می‌توانند یک خسارت چند میلیونی را برای تیم فیلمبرداری و نورپردازی به همراه داشته باشند. از این رو اهمیت دارد تا در هنگام تهیه تجهیزات نورپردازی به سراغ خرید کیف‌های نگهدارنده مستحکم و مناسب برای حمل این تجهیزات نیز باشید.
اصلاح‌کننده‌های تجهیزات جانبی نورپردازی سینمایی بوده که برای اصلاح مسیر حرکت نور مورد استفاده قرار می‌گیرند. اصلاح‌کننده‌های نور شامل مدل‌های مختلفی بوده که از جمله آنها می‌توان به انواع شیدر، کاسه‌های استاندارد و اسنوت‌ها اشاره کرد. شیدرها در واقع تیغه‌هایی بوده که در اطراف منبع نور تعبیه شده و نورپردازان می‌توانند با تنظیم آنها نسبت به تاباندن یا عدم تاباندن نور به سوژه اقدام کنند. کاسه‌های استاندارد تجهیزاتی بوده که سبب تمرکز نور در مسیر روبرو شده و هر چه عمق بیشتری داشته باشند تمرکز نور بر سوژه نیز بیشتر می‌شود. در برخی موارد کاسه‌های استاندارد دارای دهانه‌های موربی بوده که سبب روشن شدن پس زمینه سوژه می‌گردد. اسنوت‌ها نیز جهت تمرکز نور بر یک نقطه خاص استفاده می‌شوند. اسنوت‌ها که به عنوان خرطومی نیز شناخته می‌شود یک باریکه نور را به سوژه می‌تابانند. از جمله اصلاح‌کننده‌های نور باکیفیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
خب تا اینجا تقریباً هرآنچه لازم است در مورد نورپردازی سینمایی آموختید. حالا نوبت بهترین انتخاب است…
این روزها لامپ‌های LED بیشترین کاربرد را برای نورپردازی در سینما دارند. با توجه به نکات مثبتی که گفته شد، این لامپ‌ها حتی می‌توانند جایگزین بسیاری از منابع نوری باسابقه‌تر هم شوند. نکته مثبت دیگر این لامپ‌ها، امکان تنظیم رنگ نور در آنهاست. به همین دلیل هم بسیاری از افراد تازه‌کار و حرفه‌ای این منابع نوری را بیشتر ترجیح می‌دهند.
به عنوان مثال ویدئو لایت گودکس VL-300 یک چراغ پروژکتوری از نوع LED است، که روشنایی قابل تنظیم داشته و دمای رنگ 5600 درجه کلوین دارد. البته این منبع نور برای پروژه‌های متوسط تا حرفه‌ای مناسب است. برای خرید تجهیزات نورپردازی سینمایی ساده‌تر می‌توانید به سراغ انواع پنل‌های LED بروید.
پیشنهاد بعدی: نور ثابت ال ای دی مکس لایت LED-600AS یک نمونه مقرون به صرفه است؛ که با توجه به نیاز خود می‌توانید آن را تهیه کنید. اگر پنل حرفه ای تری نیاز دارید ال ای دی گودکس مدل FL100 با قابلیت تنظیم دمای رنگ یکی از بهترین نمونه‌های موجود است.
به دنبال بهترین کیت روشنایی نباشید؛ در واقع برای تجربه حرفه‌ای نورپردازی سینمایی کار شما با یک کیت راه نمی‌افتد؛ بلکه نیاز دارید ترکیبی از منابع نوری مختلف را استفاده کنید. البته برای استفاده از منابع نوری مختلف لازم است درک درستی از ترکیب نورها داشته باشید.
معمولاً سینماگران قبل از اینکه به سراغ ضبط فیلم بروند، در مرحله پیش‌تولید، داستان خود را «می‌بینند»؛ این دیدن در ذهن است که آنها را برای استفاده از تجهیزات نورپردازی مختلف آماده می‌کند. در قدم بعدی درک نور و تاثیر آن روی سوژه‌هاست که منجر به یک نورپردازی فوق‌العاده می‌شود.
شما از کدام منابع نوری برای ضبط فیلم‌های سینمایی خود استفاده کرده‌اید؟! آیا نتیجه همان چیزی شد که در ذهن داشتید؟! چه چالش‌هایی را در زمان استفاده از منابع نوری مختلف تجربه کردید؟
